Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa” jest zjawiskiem wyjątkowym w życiu kulturalnym miasta, którego nazwę nosi i któremu od ponad 40 lat niezmiennie przysparza sympatyków. Wielu z nich poznało Zespół jako gospodarza przeglądu zespołów folklorystycznych, organizowanego w ramach Dni Europejskiej Kultury Ludowej. Na tle wielu grup folklorystycznych z Polski i Europy „Częstochowa” prezentuje programy w pełni dojrzałe, mające nie tylko wysokie walory artystyczne, ale także porywające publiczność barwnością, dynamiką i rozmachem.
Droga do tej dojrzałości i poziomu artystycznego była jednak długa i niełatwa. Zespołowi nadano początkowo nazwę: Międzyzakładowy Zespół Pieśni i Tańca Włókniarzy „Częstochowa”, a jego siedzibą były Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Warta”, co było do pewnego stopnia nawiązaniem do tradycji, gdyż przy tych Zakładach działał w latach pięćdziesiątych podobny zespół folklorystyczny, utworzony i prowadzony przez znanego częstochowskiego muzyka i pedagoga Edwarda Mąkoszę. Nowy zespół powstał w okresie narastającego kryzysu polityczno-społecznego, który doprowadził do przełomu i historycznego Sierpnia. Zapewne tajemnicą pozostanie, jak udało się w okresie tych historycznych zawirowań utrzymać Zespół i stworzyć mu warunki mniej lub bardziej aktywnej działalności, otwierającej drogę do rozwoju artystycznego możliwego w szerszym zakresie dopiero od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Zasługa to przede wszystkim ludzi z nim związanych: kadry instruktorskiej, opiekunów organizacyjnych, a w szczególności młodzieży „zarażonej” bakcylem muzyki ludowej i tańca.
A pamiętajmy, że motywacją do uczestnictwa w działalności Zespołu, wymagającego sporo wysiłku i wyrzeczeń, nie były w tym czasie wyjazdy zagraniczne, bowiem w pierwszych dwunastu latach swego istnienia Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa” jedynie dwukrotnie odwiedził bułgarski Pernik w ramach współpracy ówczesnych władz partyjnych obu regionów.
Wspomniano tu o kadrze artystycznej i organizacyjnej Zespołu. W okresie minionego czterdziestolecia współpracowało z nim wiele osób znanych i znaczących dla częstochowskiej kultury. Ewa Piernik, Jadwiga Opala-Spisak, Tadeusz Gorzelak, Czesław Płaczek, Marek Koper – oto nazwiska choreografów i muzyków związanych z zespołem w pierwszych latach jego aktywności. Organizacyjną pieczę nad „Częstochową” sprawowali w tym czasie Bożena Pęciak i Stanisław Nocuń. W początkach 1982 r. Zespół został przejęty przez Wojewódzki Dom Kultury w Częstochowie, lecz Zakłady „Warta” nadal użyczały mu pomieszczeń na próby i magazyn kostiumów. W 1988 r. patronat nad Zespołem, pozostającym nadal w gestii Wojewódzkiego Domu Kultury, objęła na okres 2 lat PWSS „Społem” w Częstochowie, a w latach 1989-1995 wydatnej pomocy Zespołowi udzielało Liceum Wojskowe, zapewniające nie tylko lokum, ale również chętnych do udziału w nim tancerzy. W 1992 r. ZPiT „Częstochowa” stał się oficjalnie zespołem Ośrodka Promocji Kultury „Gaude Mater”.
Lata osiemdziesiąte nie sprzyjały rozwojowi działalności artystycznej. Mimo to Zespół, z którym współpracowali w tym czasie Ewa Mrzygłód, Marek Koper, Michał Jarczyk, Teresa Woźniak, Jan Kubica, Bolesław Ocias, Marek Gołdy i Urszula Moskwa, zagrał w Polsce niemal 100 koncertów, i gdy w 1988 roku obchodził dziesięciolecie jego skład liczył ponad 100 osób. Kolejne lata przyniosły zasadniczą zmianę formuły działania zespołu. Jego liczebność zmniejszyła się do 40 osób, przyjęto nowe metody pracy w postaci m. in. obozów szkoleniowych. Kierownikiem artystycznym była wówczas Alicja Zielińska, z którą współpracowali Renata Surowiec oraz Marek Gołdy, później Sandro Barbosa i Paulo Szot oraz Grzegorz Papalski. Od 1996 roku nad stroną artystyczną czuwał z powodzeniem pełen energii i pomysłów artystycznych choreograf Jarosław Świątek, którego wspomagali Teresa Turek, Justyna Marchwińska i Michał Knaś. Opiekę nad stroną organizacyjną zespołu sprawuje natomiast już od ponad 30 lat Danuta Morawska, poświęcając tej pracy wiele zapału i energii. Zmiany te zaowocowały niezwykle szybkim rozwojem i dynamicznym wzrostem aktywności Zespołu, który koncertował w wielu krajach Europy odwiedzając także inne kontynenty. Jako pierwszy polski amatorski zespół folklorystyczny występował w Chinach, uczestniczył także w Światowym Festiwalu Folklorystycznym w Caçapava do Sul w Brazylii oraz dwóch festiwalach w Stanach Zjednoczonych. Również w kraju „Częstochowa” cieszyła się i cieszy nadal dużą popularnością i uznaniem, o czym świadczą liczne zaproszenia. Koncert z okazji jej dwudziestolecia otrzymał tytuł „Wydarzenia roku”, przyznany przez czytelników częstochowskiego mutacji „Gazety Wyborczej.“ To samo wyróżnienie spotkało widowisko muzyczno-taneczne „Carmina Burana“ Carla Orffa realizowane wespół z Filharmonią Częstochowską. Wśród licznych przedsięwzięć artystycznych, w których uczestniczył Zespół warto wymienić udział w przygotowaniu wspólnie z artystami Teatru Wielkiego w Łodzi dwóch oper Stanisława Moniuszki – „Strasznego dworu” oraz „Halki”, a także częstochowskiej inscenizacji „Krakowiaków i górali” Wojciecha Bogusławskiego. Równie ciekawą i efektowną inicjatywą były plenerowe widowiska obrzędowe „Wesele częstochowskie” , oraz „Noc Świętojańska”. Udział w tych poważnych przedsięwzięciach potwierdził wysoki poziom artystyczny Zespołu, którego aktywność z biegiem lat wzrasta. Obecnie w „Częstochowie” występuje 80 osób pracujących w trzech grupach wiekowych. Zespół występuje w kraju i za granicą, dając rokrocznie około 30 koncertów i godnie reprezentując miasto oraz województwo na licznych przeglądach i festiwalach folklorystycznych.
Od 2016 roku Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa” działa w strukturze Miejskiego Domu Kultury.
KODEKS CZŁONKA ZESPOŁU PIEŚNI I TAŃCA „CZĘSTOCHOWA”
- Jestem członkiem Zespołu Pieśni i Tańca „Częstochowa”.
- Każda próba to mój mały koncert, a każdy koncert to satysfakcja dla mnie i radość dla innych.
- Wyjazd z Zespołem jest wyróżnieniem dla mnie – są to bezcenne wspomnienia i niezapomniane wrażenia.
- Stroje w których występuję są wspólnym dobrem obecnych i przyszłych członków Zespołu, więc muszę je szanować.
- Mój awans w Zespole zależy tylko od mojej pracy, zaangażowania i więzi emocjonalnej z Zespołem